Zabawy z dawnych lat nadal bawią

Prezentowany obraz został opublikowany w Tygodniku Powszechnym (Nr 11 Rok 1879) z podpisem „Artysta malarz” M.Verhas. Z wystawy (Salon) w Paryżu.

Dawniej ludzie więcej czasu spędzali razem w domu. Obecnie pandemia skłania nas wszystkich do spędzania całych dni we własnych mieszkaniach. Daje to okazję aby sprawdzić zabawy, które kiedyś były tak popularne, że nikomu nie trzeba było tłumaczyć zasad.

Projekt przypominający dawne gry i zabawy domowe przygotował Piotr Winczewski z Instytutu Pedagogiki Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach (Filia w Piotrkowie Trybunalskim).

Zabawy pochodzą z lat 1821-1868. Opisano je w książkach, których pełne nazwy znajdują się na końcu. W każdym przypadku gry i zabawy mają zachowane nazwy nadane im przez autorów.

W każdą środą na stronie muzeum będą pojawiały się nowe opisy zabaw dawnych.

„Wyrazy składane” [1831]

Co trzeba przygotować: Szkoda czasu na przygotowania, od razu zaczynamy!

Schemat przebiegu: Pierwsza osoba wymienia sylabę. Kolejno każdy uczestnik stara się utworzyć z nią dwa wyrazy: raz dodając inną sylabę (lub więcej) przed nią, innym razem po niej. Kto nie zdołał podać dwóch nowych wyrazów, wypowiada inną sylabę i gra toczy się dalej.

„Konwent narodowy” [1821]

Co trzeba przygotować: cztery podłużne klocki, talerz (styropianowy, plastikowy lub tekturowy), liczne inne przybory (choćby klocki).

Przebieg: Na stole ustawiamy talerz podparty na czterech klockach. Kolejno każdy uczestnik układa na nim po jednym przyborze. Po czyim ruchu talerz upadnie, ten przegrywa. Wielokrotne powtórzenia.

„Abecadło” [1831]
Co trzeba przygotować: coś przygotujecie przed następnymi grami, teraz szkoda czasu.
Schemat przebiegu: Wybieramy dowolną literę. Kolejno każdy udziela odpowiedzi na pytania o to: jak się nazywa, skąd jedzie, co przywiózł. Jest jednak pewne utrudnienie. Wszystkie odpowiedzi powinny zaczynać się na od wybranej wcześniej litery. W ten sposób stopień trudności rośnie. Gdy wymyślanie nowych, oryginalnych odpowiedzi okaże się niełatwe, możne zmienić literę alfabetu.

„Cet” („Licho”, „Liszka”) [1831]
Co trzeba przygotować: dwa zestawy złożone z takiej samej liczby niedużych przyborów (choćby guzików – łatwo mieszczących się w zaciśniętej dłoni), dwa pudełka (lub woreczki).
Schemat przebiegu: Pierwsza osoba zamyka w dłoni dowolnie wiele przyborów z własnej puli. Zadaniem drugiej jest ocenienie, czy ich liczba jest parzysta, czy nie. Jeżeli druga osoba trafi, otrzymuje przybory trzymane w dłoni przez pierwszą. Jeżeli nie, oddaje rywalowi tyle samo własnych. Grę prowadzi się do przejęcia wszystkich przyborów przeciwnika, a potem oczywiście powtarza.

„Krajanie soli” [1868]|
Co trzeba przygotować: nóż plastikowy, talerz, sól, patyczek (wykałaczka).
Schemat przebiegu: Pośrodku talerza usypuje się górkę z soli, w nią pionowo wtyka się patyczek. Każdy kolejno odkrawa nieco soli na tyle ostrożnie, by patyczek nie przewrócił się. Kto doprowadzi do upadnięcia patyczka, przegrywa. Wielokrotne powtórzenia.

„Pliszki” [1831]

Co trzeba przygotować: cztery identyczne kawałki przeciętej gałązki; każdy z nich jest płaski z jednej strony i zaokrąglony z drugiej; kartka, długopis.
Przebiegu: Najmłodszy gracz podrzuca cztery patyczki. Mogą one upadać zaokrągloną stroną do dołu lub do góry. Jeśli dwa drewienka ułożą się zaokrągloną stroną ku górze i dwa ku dołowi, rzucający otrzymuje punkt. Gdy wszystkie cztery patyczki ułożą się tą samą stroną ku górze, zdobywa się dwa punkty. Kiedy trzy przybory wylądują identycznie, a jeden odmiennie od nich, nie dostaje się punktów. Każdy uczestnik kolejno rzuca przybory dodając zdobywane punkty. Zwycięża ta osoba, która jako pierwsza uzyska dwadzieścia punktów.

„Kartki z literami” [1831]
Co trzeba przygotować: karteczki, na każdej z nich zapisana jest jedna litera.
Przebieg: Pierwszy uczestnik przekazuje drugiemu zestaw liter (kartek), z których da się ułożyć wyraz. Zadaniem drugiej osoby jest ułożenie tego słowa.

„Wól ma rogi” [1831]

Co trzeba przygotować: nic, można od razu zaczynać.

Przebieg: Każdy kładzie po dwa palce na stole. Rozpoczynający grę wypowiada nazwę wybranego zwierzęcia dodając słowa „ma dwa rogi” i podnosi oba palce w górę. Jeśli mówi prawdę, każdy powinien natychmiast unieść oba palce w górę. Jeżeli jednak rozpoczynający grę skłamie, palce należy cały czas trzymać na stole.

„Złota kula” [1831]

Co trzeba przygotować: niewielki przybór (choćby kulka szklana lub ugnieciona z metalicznej folii od czekolady).

Przebieg: Jedna osoba staje tyłem do pozostałych. W tym czasie ktoś chowa w dłoni „złotą kulę”. Osoba, która stała tyłem odwraca się i próbuje odgadnąć, kto ukrywa przybór w dłoni. Jeśli zgadnie, zamienia się rolą z ukrywającym „złotą kulę”.

„Mruczek” [1831]
Co trzeba przygotować: opaska na oczy, choć nie jest ona konieczna.
Przebieg: To gra dla co najmniej trojga osób. Jednej z nich zasłaniamy oczy (wystarczy także ich zamknięcie). Jej zadaniem jest odszukanie kogoś (nikt nie ucieka przed nią). Gdy go znajdzie, mruczy. Odnaleziony odpowiada w ten sam sposób. Osoba z opaską na oczach na tej podstawie stara się ocenić, kogo ma przed sobą. Jeśli odgadnie, zamienia się z nim rolą. W przeciwnym przypadku szuka dalej.

„Cienie” [1831]
Co trzeba przygotować: lampa.
Przebieg: To zabawa dla co najmniej trojga osób, ale można spróbować nawet we dwoje. Przy jednej ścianie pokoju ustawia się lampę. Po jego drugiej stronie (tyłem do światła) stoi wybrana osoba. Pozostali uczestnicy kolejno przechodzą pomiędzy lampą i osobą stojącą tyłem do niej. Każdy z nich rzuca wtedy cień na ścianę. Osoba przypatrująca się tym cieniom stara się rozpoznać, jakie pozy przybrali idący za nią i próbuje naśladować je.

„Budzę cię” [1831]

Co trzeba przygotować: opaska na oczy, choć nie jest ona konieczna.
Przebieg: To gra dla co najmniej trojga osób. Jednej osobie zasłania się oczy (może je tylko zamknąć) mówiąc do niej „Budzę cię”. Na to odpowiada ona pytaniem: „A w jakim kolorze?”. Wtedy odpowiada się wymieniając barwę czyjegoś ubioru. Osoba z zasłoniętymi oczami stara się odgadnąć, o kogo chodzi.

„Kartki z literami” [1831]

Co trzeba przygotować: karteczki, na każdej z nich zapisana jest jedna litera.

Przebieg: Pierwsza osoba przekazuje drugiej zestaw liter (kartek), z których da się utworzyć wyraz. Druga stara się go ułożyć.

„Zielone” [1831]

Co trzeba przygotować: dowolne zielone rzeczy.

Przebieg: Dwie osoby umawiają się, że przez ileś dni zawsze mają mieć przy sobie zieloną rzecz. W dowolnym momencie można (należy) poprosić o jej okazanie przez drugą osobę ustalając wcześniej, co stanie się, gdyby jej nie posiadała.

„Dwuznaczne wyrazy” [1831]

Przebieg: Jedna osoba opuszcza pomieszczenie. W tym czasie pozostałe ustalają, jaki wyraz powinna ona odgadnąć; musi być on jednak dwuznaczny. Gracz odgadujący może zadawać wiele pytań. Udziela się na nie dwuznaczne odpowiedzi (opisujące dowolną z pary rzeczy opisanych odgadywanym słowem). Po odgadnięciu wyrazu, inna osoba opuszcza pomieszczenie i grę powtarza się.

„Wyrazy składane” [1831]
Przebieg: Pierwsza
osoba wypowiada dowolną sylabę. Drugi gracz stara się utworzyć z nią dwa wyrazy: raz dodając inną sylabę (lub więcej) przed nią, następnym razem po niej. Wielokrotne powtórzenia ze zmianą ról uczestników.

 „Sekretarz” [1831]
Co trzeba przygotować:
artykuły piśmienne, pudełko.
Przebieg: Każdy
zapisuje na kartce pytanie. Następnie wkłada się je do pudełka i miesza. Kolejno losuje się kartki i odpowiada na pytania. Gdy trafi się własne, trzeba wybrać inne.

„Krajanie soli” [1868]
Co trzeba przygotować:
nóż, talerz, sól, patyczek.
Przebieg: Na talerzu usypuje się górkę soli, w którą pionowo wtyka się patyczek. Każdy kolejno odkrawa nieco soli. Robi się to tak ostrożnie, by patyczek nie przewrócił się. Kto doprowadzi do upadnięcia przyboru, przegrywa.

Źródła:

Wydany anonimowo, Zbiór rozmaitych zabaw w posiedzeniach czyli sztuka bawienia się we wszystkich porach roku tak na wolnem powietrzu, jako też w domu zawierająca naylepsze gry, śpiewy, wiersze, powieści, zagadki i różne sztuki dla wesołych familii, Nakładem Wilhelma Bogumiła Korna, Wrocław 1821.

Łukasz Gołębiowski, Gry i zabawy różnych stanów w kraju całym lub niektórych tylko prowincyach. Umieszczony tu: kulig czyli szlichtiada, łowy, maszkary, muzyka, tańce, reduty, zapusty, ognie sztuczne, rusałki, sobótki itp., Nakładem własnym autora, Warszawa1831.

Wydane anonimowo, 70 gier towarzyskich dla młodzieży i dorosłych bieganych, siedzących, ustnych i pisanych wraz z opisem 28 kar odbywanych za fanty, Nakładem Józefa Kaufmanna, Warszawa 1868.